Trasa rowerowa Szlak Mennonitów

Opis trasy

Chociaż Mennonici żyli w Polsce przez stulecia, współcześnie mówi się o ich bytności nadal zbyt mało. Wyprawa szlakiem rowerowym od Gdańska do Elbląga jest doskonałą okazją, aby zapoznać się z historią tajemniczych Olędrów. To wspaniały pomysł na aktywny weekend z niesamowitą  opowieścią w tle.

Dom podcieniowy w Trutnowach

Szlak Mennonitów – opis trasy

Mennonici, czyli inaczej Olędrzy, to nacja holednerska. Na Żuławy trafili w XVI wieku, kiedy to w Polsce szerzyła bardzo duża tolerancja religijna. Zostali wysiedleni przez Niemców w okolicy roku 1945. To dość hermetyczna społeczność religijna, będąca odłamem protestantyzmu. Osiedlali się w okolicach rzek. Ich specjalnością była regulacja zbiorników wodnych. Na terenach obecnych województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego pozostawili po sobie bogate dziedzictwo. Na mapie szlaku mennonitów znajduje się wiele domów podcieniowych, drewnianych chat, kościołów, wiatraków i nekropolii.

Trekking olęderskim szlakiem rozpoczyna się w Gdańsku i kończy w Elblągu. Trasa nie jest pętlą, zatem warto przed ruszeniem w podróż zaplanować drogę powrotną. 170-kilometrowy szlak dedykowany jest doświadczonym rowerzystom. Prowadzi głównie drogami asfaltowymi, a czas jazdy oscyluje w granicach około 12 h. Trasa biegnie przede wszystkim drogami o niewielkim natężeniu ruchu. Należy mieć jednak na uwadze, że czekają nas także odcinki po szosach wojewódzkich, a nawet krajowych.

Cmentarz Mennonicki w Stogach Malborskich.

Ze względu na dużą ilość zabytków czekających na nas po drodze, trasę warto podzielić na trzy etapy z miejscami przystankowymi w Kiezmarku oraz Malborku. Proponowany podział trasy:

Etap I:

Z Gdańska (Ul. Okopowa, siedziba Urzędu Wojewódzkigo) kierujemy się na Wróblewo. Przejeżdżamy przez Miłocin, Trutnowy, Cedry Wielkie i Leszkowy, aby dotrzeć do kiezmarka.

Etap II:

Z Kiezmarka jedziemy do wspaniałych, położonych po dwóch stronach rzeki miejscowościach Żuławki i Drewnica. Stamtąd kierujemy się na Mikoszewo, Jantar, Rybinę oraz Cyganek i Żelichowo. Następnie docieramy do jednego z większych miast na trasie - Nowego Dworu Gdańskiego. Następnymi punktami są niewielkie miejscowości: Orłowo, Lubieszewo, Ostaszewo, Nowa Cerkiew, Palczewo, Boręty, Lichnowy, Nowy Staw oraz Stogi Malborskie. Etap kończymy w Malborku.

Etap III:

Z Malborka podążamy do Królewa Malborskiego. Następnie do Starego Pola, Szaleńca, Rozgartu, Kępniewa, Markusów, Jeziora, Tropów Elbląskich, i Raczej Elbląskich, aby dotrzeć na metę - do Elbląga (dworzec PKP).

Warto dobrze przygotować się do wyprawy. Na trasie niezbędne będzie wsparcie lokalizacyjne. Do Kiezmarka jest bardzo dobrze oznaczony - poruszamy się czarnym szlakiem. Niestety podczas dalszej części trasy należy korzystać z mapy lub śladu GPX. Szlak łączy się częściowo z Wiślaną Trasą Rowerową oraz EuroVelo 10/13.

Dojazd do trasy

Dotarcie na szlak Mennonitów nie będzie sprawiało trudności nawet tym rowerzystom, którzy docierają na trasę z odległych zakątków Polski. Punkt startowy znajduje się w Gdańsku. Dojazd własnym autem nie jest koniecznością. Można skorzystać zarówno z autobusów dalekobieżnych, jak i bardzo wygodnych do przewożenia rowerów, pociągów. Dobrze skomunikowanymi na trasie są także Malbork i, wieńczący wyprawę, Elbląg.

Atrakcje na trasie

Trasa rowerowa szlakiem Mennoitów obfituje w mnóstwo atrakcji rozlokowanych zarówno w województwie pomorskim, jak i warmińsko-mazurskim. Szlak rozpoczyna się w Gdańsku. To miasto, w którym nie można się nudzić. Przyjeżdżając z daleka warto zarezerwować nocleg dzień lub dwa wcześniej, aby poznać uroki tej części Trójmiasta. Na liście miejsc do odwiedzenia bez wątpienia musi się znaleźć reprezentatywne Stare Miasto z przepiękną ul. Długą i Bazyliką Mariacką. Spacer Długim Pobrzeżem nad Motławą jest prawdziwą przyjemnością, szczególnie wieczorową porą. Warto jednak zobaczyć nie tylko Śródmieście. Na Oliwie polecamy zwiedzić rekordową Bazylikę Archikatedralną - to najdłuższy kościół w Polsce i jednocześnie najdłuższy kościół cysterski na świecie. We wnętrzach świątyni kryją się zabytki z wielu epok - od renesansu przez barok i rokoko po styl klasycystyczny. Gdańsk to także historia współczesna i najnowsza. Punktem niemal obowiązkowym jest zwiedzenie półwyspu Westerplatte oraz oddalonego od niego o 7 km Muzeum II Wojny Światowej (Śródmieście, pl. Bartoszewskiego 1). Wstęp do muzeum jest biletowany - 23 zł. Wtorek jest dniem darmowego wstępu. Innym ciekawym miejscem jest Europejskie Centrum Solidarności, które upamiętnia ideały ruchu Solidarność. Bilet normalny 9 zł. Jak widać w Gdańsku atrakcje czekają na turystów niemal co krok.

Pierwszym z zabytków na trasie upamiętniającym obecność Mennonitów w Polsce jest wybudowany we wsi Wróblewo kościółek szachulcowy z XVII- XVIII w. Świątynia powstała podobnie, jak wszystkie Olęderskie budynki, w pobliżu rzeki - nad Motławą. Współcześnie budynek pełni funkcję kościoła katolickiego.

Ślady Mennonitów widać także w Miłocinie i Trutnowach, gdzie stoją domy podcieniowe. Pierwszy z nich został wybudowany w 1731 roku. Zachowana została w dobrym stanie wielka sień. Właściciel ma w planach odbudowę całego folwarku z dodatkowymi zabudowaniami. W drugim, z 1720 roku, mieści się siedziba Stowarzyszenia Żuławy Gdańskie. Jest szczególnie warty uwagi, ponieważ do dziś został zachowany pierwotny układ wnętrza. W sieni można zobaczyć skansen miniatur z replikami budynków charakterystycznych dla lokalnej zabudowy.

Na trasie czeka nas kilka ważnych zabytków sakralnych. W Leszkowach zobaczysz kościół gotycki św. Brata Alberta. Niestety podczas remontu świątyni usunięto wiele historycznych elementów. Obecnie jedynymi są cztery nagrobne płyty. W Kiezmarku natomiast stoi kościół szachulcowy wzniesiony w 1727 roku. Wyróżnia się na tle innych świątyń, ponieważ wieża stanowi integralną część korpusu budynku.

Na mapie szlaku Mennonitów warto zwrócić uwagę także na miejscowości Żuławki i Drewnica, gdzie na turystów czeka zespół domów podcieniowych z XVIII- XIX w. W położonych po dwóch stronach rzeki Szkarpawy miejscowościach na turystów czeka wspaniale zachowane świadectwo bytności Olędrów. W Żuławkach znajduje się aż 6 domów, natomiast w Drewnicy m.in. niezwykle ciekawe apteka czy wiatrak kozłowy. To miejsca, które w pełni oddają mennonicki charakter.

Żuławska trasa rowerowa biegnie także przez wieś Rybina, gdzie można zobaczyć zespół mostów na Szkarpawie. Najciekawszym obiektem jest kolejowy most obrotowy, który łączy trasę między Stegną a Nowym Dworem Gdańskim. Wybudowana w 1905 roku przeprawa obecnie zwykle pozostaje otwarta dla żeglarzy, jednak w sezonie turystycznym dwa razy dziennie obraca się, aby mogła przejechać kolejka wąskotorowa.

Szlakiem mennonitów przez Pomorze.

Kolejne domy podcieniowe można zobaczyć w miejscowości Orłowo. Zachowały się trzy z nich: “Dom Tujski” z 1802 - położony w południowej części wsi, remontowany dom Corneliusa Froese - zachód wsi oraz dom na północy wsi, tzw. Orłowskim Polu, należący do Hermanna Quiringa. Będąc w Orłowie warto także zobaczyć katolicki, gotycki kościół z drewnianą dzwonnicą. Niedaleko kościoła znajduje się lapidarium, gdzie ulokowano stare nagrobki. Na północy wsi można natomiast znaleźć stary, cmentarz mennonicki.

Mennonici w Polsce zostawili po sobie ślad także w  Nowej Cerkwi. Wspaniały dom podcieniowy z 1820 roku zobaczysz w południowej części wsi. Zachowane zostały przepięknie zdobione drzwi wejściowe oraz liczne zdobienia wewnątrz budynku. W środku znajduje się czarna kuchnia z sienią, która oddziela od siebie trzy pomieszczenia.

Wiatrak holender jest budynkiem wyróżniającym się na tle palczewskiego budownictwa (ul. Kolberga 46, Palczewo). Wybudowany w 1800 roku wiatrak od 1956 jest wpisany do rejestru zabytków. To jedyny zachowany na terenie Żuław wiatrak tego typu. Wewnątrz zostały zachowane elementy oryginalnego wyposażenia holendra.

Dalsza część trasy biegnie przez Nowy Staw, gdzie warto się zatrzymać przy gotyckim kościele św. Mateusza. Został wzniesiony na przełomie XIV i XV wieku z inicjatywy Zakonu Krzyżackiego oraz miejscowej ludności.  Wśród licznych zabytków należy zwrócić szczególną uwagę na manierystyczny Ołtarz Główny z 1609 r. oraz cztery, barokowe ołtarze boczne.

Przejeżdżając szlakiem Mennonitów przez miejscowość Stogi Malborskie, koniecznie zatrzymaj się przy największym w Polsce cmentarzu Olędrów. Przybysze z Holandii osiedlili się tutaj już w 1565 roku. Przez wiele lat stanowili największy odsetek ludności w Stogach. Cmentarz zajmuje powierzchnię ponad 2,5 ha. Zachowanych zostało wiele obramowań grobów oraz charakterystycznych dla mennonickiej kultury stel. Za najciekawszy uznawany jest nagrobek Abrahama Regiera.

Zamek w Malborku (47 zł bilet normalny) to nie jedyna atrakcja obowiązkowa w tym pięknym mieście. Warto zatrzymać się tutaj na dłużej, żeby zobaczyć gotycki ratusz i bramę garncarską z 2 połowy XIV wieku czy imponujący dworzec kolejowy z 1891 roku. Spragnieni rozrywki mogą odpocząć od atrakcji historycznych odwiedzając Dinopark. Bilet normalny kosztuje 44 zł, zaś rodzinny od 117 zł.

W niewielkim Królewie Malborskim warto zatrzymać się, aby zobaczyć neogotycki kościół. To trzecia świątynia wybudowana w tym miejscu, stąd zachowane zostało stare wyposażenie. Nie ono jednak jest wyróżnikiem tej budowli, a krzywa wieża. Dobudowana w 1884 roku wieża w projekcie nie miała niczym wyróżniać się od tego typu miejsc. To żuławskie grunty oraz błędy popełnione przy wykonywaniu fundamentów sprawiły, że pochyliła się. W pobliżu kościoła warto też zobaczyć zabytkowy cmentarz z barokowymi nagrobkami.

Niedaleko kościoła z krzywą wieżą, również w gminie Stare Pole, znajduje się niewielka miejscowość Szaleniec. Jeżeli zdecydujesz się na postój w tym miejscu, możesz zwiedzić cmentarz Mennonitów z końca XVIII wieku. Metropolia była wykorzystywana jeszcze w międzywojniu. Na miejscu zachowały się nagrobki z lat 1806 - 1914.

Żuławska trasa rowerowa wiedzie także do miejscowości Rozgart. Zobaczysz tu kolejny, dość dobrze zachowany, dom podcieniowy. Budowla pochodząca z XVIII wieku została wpisana do rejestru zabytków. Około 7 kilometrów dalej w Kępniewie czekają na rowerzystów kolejne ślady Mennonitów w Polsce. Zobaczysz tu kolejny dom podcieniowy - tym razem datowany na rok 1810, oraz nekropolię olęderską. Znajdziesz ją na północy wsi. Dojedziesz tu charakterystyczną około 400 metrową, brukowaną drogą, otoczoną z obu stron brzozami. Zobaczysz trzy rodzaje nagrobków: cippusy, stele z piaskowca oraz żeliwne krzyże. Najbardziej wyróżniającym się jest granitowy grób rodziny Janzen.

Kolejny cmentarz mennonicki możesz odwiedzić we wsi Markusy. Podobnie, jak inne, pochodzi z XVIII wieku. Oprócz widzianych wcześniej cippusów i steli, zobaczysz tu nagrobek ogrodzony metalowym ogrodzeniem oraz tumby (kamienna skrzynia z płaskorzeźbami, charakterystyczna przede wszystkim dla gotyku i renesansu).

W miejscowości Jezioro możesz spróbować dotrzeć na uznawane za trudno dostępne Jezioro Drużno. Leży ono na szlaku Kanału Elbląskiego. We wsi czeka na turystów także ostatni typowo olęderski zabytek - kościół mennonicki z 1865 r. Świątynia obecnie jest niezagospodarowana. Po wysiedleniu mieszkańców z tych terenów pod koniec II Wojny Światowej, budynek pełnił nawet funkcję magazynu zbożowego. Według planów Starostwa Powiatowego w Elblągu w przyszłości ma zostać muzeum.

W Elblągu atrakcje to przede wszystkim przepiękne Stare Miasto. Założone zostało w XIII wieku przez Hermana von Balka. Powstało na planie podobnym do miast nadbałtyckich, w których ulice budowano prostopadle do rzeki. Spacerując po historycznych zaułkach warto zwrócić uwagę na katedrę św. Mikołaja, bramę targową, ścieżkę kościelną czy Muzeum Elblągu. Jednym z ciekawszych miejsc jest Galeria EL stworzona w kościele podominikańskim.

Zabytki mennonickie.

Noclegi lub miejsca postojowe

Na tej ponad 170-kilometrowej trasie znalezienie miejsc postojowych nie powinno sprawić problemu. Rozlokowane zostały specjalne miejsca odpoczynku dla rowerzystów, gdzie wygodnie można zatrzymać się i odpocząć. Bez wątpienia wielu miłośników dwóch kółek zdecyduje się na odpoczynek przy atrakcjach rozlokowanych na szlaku Mennonitów.

Trasa rowerowa biegnie przez wiele pomniejszych miejscowości turystycznych. Znalezienie dogodnego noclegu najłatwiejsze będzie bez wątpienia w Gdańsku, jednak bez trudu przenocujesz także na Mierzei Wiślanej, Malborku czy Nowym Stawie. W tym ostatnim znajduje się szczególnie dużo gospodarstw nastawionych na agroturystykę. Jeżeli szukasz noclegu nad morzem, warto zajrzeć m.in. do Tulipanowego Gościńca w Jantarze, które słynie z pysznych śniadań. Miejsce chętnie odwiedzają rowerzyści podróżujący po regionie, ponieważ obiekt dostosowany jest do potrzeb miłośników dwóch kółek. 

Wielu rowerzystów ceni możliwość zatrzymania się na polu namiotowym lub campingu. Na trasie rozlokowanych jest kilka tego typu miejsc. W samym Gdańsku przenocujesz pod gołym niebem w "Stogach" i  „Campingu Orlinek”. W urokliwym, położonym nad Zatoką Gdańską Jantarze znajdziesz "Młodego Delfina". W Malborku natomiast możesz zatrzymać się „Nad Stawem” oraz w „Nogacie”.  Na mecie, w Elblągu, na podróżnych czeka miejsce w „Campingu nr 61”.

Ekonomiczny nocleg proponują także szkolne schroniska młodzieżowe. Na trasie znajdziesz pokój w tego typu przybytku w Gdańsku (ul. Grunwaldzka 244, ul. Wałowa 21) i Malborku (ul. Żeromskiego 45, pl. Słowiański 5). Ze względu na dużą popularność obiektów, zalecamy rezerwację miejsc z wyprzedzeniem.

Gdzie zjeść

Trasa rozlokowana została głównie na drogach asfaltowych, w pobliżu zabudowań. Podróżując przez pomorskie i warmińsko-mazurskie bez problemu znajdziesz sklepy, w których kupisz najpotrzebniejsze produkty. Znajdziesz je nie tylko w miastach, ale także większości większych wsi.

Na mapie Szlaku Mennonitów znajdziesz wiele restauracji z różnorodnym menu. Chociaż nie ma restauracji serwujących dania specjalności olęderskiej, znajdziesz typowe knajpy regionalne serwujące kuchnię lokalną. Najłatwiej o dobry obiad w największych z odwiedzanych miast - Gdańsku, Elblągu i Malborku. Do najczęściej polecanych należą elbląska "Stara Karczma" (ul. Traugutta 48) i Tawerna Mestwin w Gdańsku (ul. Straganiarska 20/23). W pierwszej można nawet kupić na wynos domowe wypieki, specjały regionu w słoikach i mięsa z własnej wędzarni. W drugiej od 20 lat serwowana jest tradycyjna kuchnia kaszubska.

Dobrze wiedzieć

Planując trasę warto rozważyć podział jej na trzy etapy. Najwygodniejszymi będą: Gdańsk - Kiezmark, następnie Kiezmark - Malbork i finałowy odcinek Malbork - Gdańsk. Skrócenie dziennych odcinków będzie nie tylko mniej obciążające, ale także pozwoli zapoznać się z bogatą historią regionu. Decydując się na to rozwiązanie, zaplanuj i zarezerwuj dostosowane do własnych preferencji miejsce noclegowe.

Przygotowując się do drogi miej na uwadze fakt, że otwarty teren Żuław sprzyja występowaniu silnego wiatru. Spakuj odzież, która zabezpieczy Cię przed nieprzyjemnymi podmuchami.

Praktyczne wskazówki

Chociaż trasa biegnie głównie przez tereny w większym lub mniejszym stopniu, zurbanizowane oprócz podstawowego bagażu zabierz podstawowe narzędzia naprawcze. Niezbędna będzie także apteczka z podstawowym zestawem medykamentów. Kask jest jak na każdej trasie obowiązkowy. Dodatkowo, miłośnicy zwiedzania mogą zabrać aparaty fotograficzne, w celu upamiętnienia wyprawy.