Hak przerzutki – prostowanie, dobór i wymiana

Tylna przerzutka odstaje od osi koła, dlatego – zwłaszcza w terenie – jest narażona na uderzenia. Choć producenci komponentów dbają o technologie, które chronią jej mechanizm, to z czasem może ona ulec uszkodzeniom. Najczęściej niszczy się element mocujący komponent, czyli hak przerzutki. Jak go wyprostować, a jeśli to się nie uda – jak dobrać nowy element? Poznaj praktyczne porady.

Mała rzecz, a... bardzo ważna w rowerze. Hak przerzutki potrafi się wygiąć lub złamać, dlatego dobrze wiedzieć, jak go wyprostować lub dobrać i wymienić.

 Rola haka przerzutki

Kiedy rowerzyści widzą uszkodzenie haka, zaczynają wątpić w jakość używanego osprzętu. Tymczasem ten wymienny element mocujący tylną przerzutkę do widełek… ma się zniszczyć. A przynajmniej dobrze, że niszczy się on, a nie rama rowerowa, która dawniej zawierała integralny hak.

Nowy lub odpowiednio wyprostowany hak ustabilizuje zmieniarkę i zapewni odpowiednie naciągnięcie łańcucha. Oczywiście tylko wtedy, gdy przerzutka jest prawidłowo ustawiona. Złamany lub wygięty element wpłynie z kolei negatywnie na dokładność zmiany przełożeń, a w ostateczności – całkiem uniemożliwi dobieranie biegu.

Hak przerzutki łatwo znaleźć w rowerze, ale gorzej z wyszukaniem zamiennika – haki różnią się kształtem, wielkością, a nawet, jak widać, kolorem. 

 Rodzaje haków przerzutek Shimano, SRAM i nie tylko

Omawiany element różni się w zależności od ramy. Jak dobrać hak przerzutki? Najłatwiej wykorzystując znajomości nazwy roweru. Łatwo bowiem dokupić zamiennik np. do Sensy Romagna czy różnych rowerów R-Raymon, zwłaszcza gdy w opisie haka zapisane są kompatybilne modele jednośladów. Informację o mocowaniu można też na ogół znaleźć w instrukcjach dodawanych przez producenta dwóch kółek.

Hak przerzutki ACCENT Freak Carbon

Sprawdź

Hak przerzutki R-RAYMON #3

Sprawdź

Hak przerzutki SENSA Trentino SL/Romagna/Umbria/Emilia

Sprawdź

Zazwyczaj jednak, zwłaszcza w przypadku starszych rowerów, niełatwo znaleźć zamiennik dla haka. Wtedy należy odkręcić tylną przerzutkę i spojrzeć na ów element mocujący. Istnieją strony, na których znajdziesz katalog haków do różnych rowerów (na przykład derailleurhanger.com czy wheelsmfg.com). Nawet jeśli nie znajdziesz tam swojego modelu jednośladu, może uda się porównać budowę zużytego elementu i odkryć identyczny lub niemal identyczny hak. Najważniejsze w jego budowie są poniższe kwestie:

• standard mocowania osi koła – hak musi pasować do osi QR lub Thru Axle. Bardzo rzadko występuje w tym miejscu gwint zamiast oczka.
• standard producenta – np. Shimano Direct Mount czy SRAM UDH.
• miejsce mocowanie haka – na zewnątrz trójkąta lub po wewnętrznej stronie widełek.
• liczba dodatkowych miejsc mocujących hak do ramy – w mniejszych otworach haka mogą być dokręcone śrubki.
• mocowanie przerzutki – standardowo jest to otwór o szerokości 10 mm, w który wkręca się śrubę imbusową 5 mm.
• kształt uchwytu B-Screw (wystający fragment obok otworu mocującego przerzutkę).

Wiele firm branży rowerowej stara się ustandaryzować mocowania w swojej ofercie, a nawet udostępnić własną technologię innym markom. Dotyczy to między innymi projektantów osprzętu, które czynią hak przerzutki uniwersalnym. Warto zaznaczyć, że wszechstronność w tym wypadku jest lekkim nadużyciem – nie dotyczy ani wszystkich rowerów, ani wszystkich przerzutek:

 Hak przerzutki SRAM UDH

Przykład popularnego rozwiązania stanowi hak SRAM UDH. Amerykańscy projektanci zbudowali element tak, aby po uderzeniu raczej się przesuwał, niż pękał lub wyginał. To sprawia, że często wystarczy drobna korekta ułożenia haka, aby napęd działał poprawnie. Co ciekawe, w zaprezentowanej w 2023 roku grupie Eagle Transmission hak SRAM UDH musi znajdować się w ramie, aby można było w niej zamocować przerzutkę, ale… należy go zdjąć przed montażem zmieniarki.

Haki do przerzutki rowerowej mają naprawdę różny kształt. Warto zwrócić uwagę np. na wystający uchwyt B-Screw czy dodatkowe miejsca mocujące w postaci małych otworów.

 Jak dobrać hak do tylnej przerzutki Shimano Direct Mount?

Firma Shimano zrobiła wiele, by przerzutka znajdowała się blisko ramy, a tym samym – była lepiej ukryta przed przeszkodami. O zapobieganie uszkodzeniom dba w ten sposób technologia Shadow RD/RD+, w ramach której opracowano też hak tylnej przerzutki. Shimano Direct Mount to system, który z czasem zaczęto wykorzystywać nie tylko w rowerach MTB, ale i szosowych oraz gravelowych. Co ciekawe, przerzutkę wykonaną w tej technologii można użyć z hakiem Shimano Direct Mount albo starszym systemem Standard Mount. W tym drugim przypadku niezbędne będzie jednak łączenie typu b-link.

 Jak wyprostować skrzywiony hak tylnej przerzutki?

Powodów niewłaściwej zmiany przełożeń może być wiele, ale skrzywienie elementu dość łatwo stwierdzić, dlatego cały proces można zacząć od zbadania mocowania. Jak sprawdzić, czy hak przerzutki jest prosty? Wystarczy spojrzeć od tyłu na zmieniarkę i kasetę – kółka w przerzutce powinny być w idealnej linii z zębatkami. Wygięcie haka względem osi roweru lub odchylenie od niej to istotne defekty. Na szczęście istnieje kilka metod na wyprostowanie elementu.

 Szybkie prostowanie haka na trasie

Jeśli uszkodzenie haka zdarzyło Ci się na trasie, możesz spróbować wyprostować element na szybko. Do pobieżnego serwisowania wystarczy nawet multitool, o ile tylko ma imbus w rozmiarze 5 mm. Większą moc zapewni oczywiście dłuższe narzędzie, ale mało kto zabiera takie w drogę. Końcówkę imbusa włóż w śrubę mocującą przerzutkę, a następnie staraj się ją odgiąć tak, aby ułożenie zmienił też hak. To metoda prowizoryczna – może pomóc zredukować odgięcie. Raczej nie licz jednak na to, że naprawa będzie perfekcyjna.

Multitool EYEN Hexy A14

Sprawdź

Klucze imbusowe PARK TOOL HXS-3

Sprawdź

 Wyprostuj hak z użyciem profesjonalnego narzędzia

Ewentualnie można zdjąć przerzutkę, skrócić łańcuch i dojechać na takim single-speedzie do domu lub serwisu, aby dokonać rzetelnej naprawy. Istnieją specjalne klucze do prostowania haka przerzutki, których koszt może dla wielu okazać się zbyt wysoki. Jedno jest pewne – naprawa z takim narzędziem jest dokładna i łatwa. Najpierw trzeba zdjąć przerzutkę i wkręcić klucz w hak. Następnie wystarczy wykorzystać narzędzie zarówno jako miernik, jak i dźwignię prostującą hak. Przesuwając ją w końcu uzyskasz identyczną odległość klucza od obręczy w każdym miejscu koła, a tym samym – poprawne ułożenie haka. Na koniec wystarczy wykręcić przyrząd i wkręcić z powrotem przerzutkę.

Przyrząd do prostowania haka przerzutki PARK TOOL DAG-2.2

Sprawdź

Przyrząd do prostowania haka przerzutki PARK TOOL DAG-3

Sprawdź

 Pomysłowy trick: prostowanie haka z użyciem koła

Jak wyprostować hak przerzutki bez tak zaawansowanego narzędzia? Ciekawy trick zaprezentowany na kanale YouTube RJ The Bike Guy polega na wykorzystaniu pomocniczego koła w standardzie QR – jeśli je masz i jest wycentrowane, będzie jak znalazł. Tak się bowiem składa, że oś takiego kółka można wkręcić w hak przerzutki. Wtedy dokładnie widać, jak bardzo odgięty jest hak – pomocnicza obręcz obrazuje charakter defektu. Na dodatek można wykorzystać wkręconą w hak oś jako dźwignię do prostowania wygiętego elementu. Chwytasz za obręcz i odginasz mocowanie tak, aż będzie proste. Dążysz więc do uzyskania stanu, w którym obie obręcze są ustawione idealnie równolegle. W trakcie naprawy najlepiej posługiwać się liniałem, aby w różnych miejscach mierzyć odległość pomocniczej obręczy od koła roweru.

Montaż tylnej przerzutki w rowerze – krok po kroku

 Wymiana haka przerzutki – 10 kroków

Czasem hak jest pęknięty po latach użytkowania lub ulegnie złamaniu podczas próby prostowania – to się zdarza, gdy włożysz w tę czynność za dużo siły. Wtedy należy zdjąć koło i wymienić hak przerzutki, do czego posłuży klucz ampulowy, inaczej imbus, w rozmiarze 5 mm. Przyrządem tym odkręcisz śrubę przerzutki, dzięki czemu zdejmiesz zmieniarkę. Jeśli hak dokręcono na dodatkowe śrubki, odkręć je śrubokrętem i odłóż w bezpieczne miejsce – jeśli są w dobrym stanie, to mogą się jeszcze przydać.

To przykład drastycznego wygięcia haka przerzutki. Najczęściej jednak usterka jest delikatna, a mimo to wpływa na jakość zmiany przełożeń.

Następnie posmaruj hak smarem po stronie przylegającej do widełek – to zapobiegnie zapieczeniu się elementów. Teraz przyłóż hak do ramy i dokręć go. Zwykle wystarczy 1-1,5 Nm momentu obrotowego do małych śrubek (często jest ich kilka) lub ok. 4-5 Nm (w przypadku jednej większej śruby). Jeśli nie masz klucza dynamometrycznego, dokręcaj z wyczuciem – nie potrzeba dużo siły.

Po zamocowaniu haka załóż koło. Czasem trzeba lekko naprostować element – identycznie jak przy jego naprawianiu – aby hak znajdował się równolegle do płaszczyzny koła i we właściwej odległości. Dopiero na sam koniec zakładasz samą przerzutkę oraz sprawdzasz dokładność zmiany przełożeń.

W skrócie na wymianę haka składają się następujące czynności:

1. dobierz i kup odpowiedni hak, jeśli nie masz zapasowego,
2. zdejmij tylne koło,
3. odkręć przerzutkę od haka,
4. odkręć hak,
5. posmaruj nowy hak smarem w miejscu, w którym będzie przylegać do ramy,
6. przyłóż hak do ramy i dokręć,
7. załóż tylne koło,
8. sprawdź odchylenie haka i ewentualnie lekko go wyprostuj,
9. załóż przerzutkę,
10. sprawdź dokładność zmiany przełożeń – jeśli coś nie gra, ponownie sprawdź ułożenie haka lub dokonaj regulacji przerzutki.